Według starochińskiej koncepcji filozoficzno – duchowej Pięciu Przemian życie opiera się na dwóch składnikach : energii i substancji. Jeśli jednego z nich jest zbyt dużo lub za mało, człowiek popada w chorobę.
Zdrowie, jakość życia, wydajność i szczęśliwe związki międzyludzkie nie są dziełem przypadku. Stanowią raczej rezultat naszego własnego działania, pozytywnej wymiany z otoczeniem, a także racjonalnego odżywiania. Sztuka odżywiania się według Pięciu Przemian znacząco różni się od tradycyjnej kuchni polskiej. Zasadnicza różnica to podkreślanie wagi energetycznego działania produktów spożywczych, dzięki czemu można stymulować aktywność fizyczną i umysłową, uczucia, a nawet zdolność do nawiązywania kontaktów.
Nauka o Pięciu Przemianach jest bardzo starą chińską koncepcją filozoficzno-duchową. Życie opiera się na dwóch składnikach: energii i substancji. Jeśli jednego z nich jest zbyt dużo lub za mało, człowiek popada w chorobę. Jeśli jednego składnika nie ma wcale, nie ma życia, a śmierć oznacza, że energia i substancja oddzielają się od siebie. Pogląd ten wprowadza nas w sam środek chińskiej filozofii – model Yin-Yang. Wzajemne oddziaływanie Yin i Yang jest przyczyną powstawania i zmiany wszystkich rzeczy. Z nich powstaje Pięć Elementów: woda, drzewo, ogień, ziemia, metal, a z nich wszystkie inne rzeczy. Filozofia taoistyczna mówi, że w kosmosie nie ma nic statycznego, że wszystko jest ciągłym ruchu i że cały wszechświat jest ze sobą powiązany i wzajemnie na siebie oddziaływuje, a teoria Pięciu Przemian (Pięciu Żywiołów) opisuje te wszystkie cykliczne procesy. Aby wszechświat funkcjonował prawidłowo, powinna być zachowana równowaga. Zatem człowiek będąc mikrokosmosem podlega tym samym prawom, co i makrokosmos. W ciągu minionych trzech tysiącleci system ten dostarczył wystarczającą ilość dowodów na to, że istotnie chroni zdrowie i przywraca funkcjom organizmu utraconą równowagę.
Pięć Przemian to model wyjaśniający rzeczywistość, który powstał w wyniku obserwacji natury. Każdy proces, a więc także proces przyrządzania potraw, podlega stadiom Pięciu Przemian w kolejności cyklu odżywczego. Po wiośnie (drzewo) następuje lato (ogień), potem późne lato (ziemia), jesień (metal) i zima (woda). Każdej fazie tego cyklu odpowiada inna energia, inne potrzeby i fazom tego cyklu przyporządkowany jest nasz zegar biologiczny, a także nasze najważniejsze narządy.
Pięciu Elementom odpowiada pięć podstawowych smaków : drzewo to kwaśny, ogień – gorzki, ziemia – słodki, metal – ostry, woda – słony. Każdy produkt spożywczy jest ekspresją jednego z tych elementów, jednego ze smaków. Smak jest główną cechą pożywienia, która decyduje o działaniu na dany organ naszego ciała. I tak wybierając np. podczas gotowania zboża o smaku słodkim wpływamy bezpośrednio na żołądek i śledzionę. Słony pokarm działa na nerki i pęcherz moczowy, smak kwaśny wpływa na wątrobę i woreczek żółciowy, gorzki na serce i jelito cienkie, a ostry na płuca i jelito grube. Pięć smaków ma za zadanie zrównoważone odżywianie wszystkich organów. Im więcej smaków występuje w jednej potrawie, tym lepiej odżywione będą też narządy. Cel ten osiąga się przygotowując potrawy z wieloma przyprawami i ziołami albo łącząc różne warzywa: marchew, kalarepkę i czerwone buraki, do tego proso lub polenta. W wyważonej potrawie wszystkie smaki dają się wyraźnie odczuć, ale żaden nie przeważa. Ważną rolę odgrywają też aromatyczne zioła i przyprawy. Kminek, gałka muszkatołowa, tymianek, szałwia, majeranek i świeży imbir nie tylko dodają smaku potrawom, ale również ułatwiają ich trawienie, zwłaszcza ciężko strawnych dań zawierających strączkowe, mięso albo dużo tłuszczu. To samo odnosi się do świeżych ziół kuchennych, którymi posypuje się potrawy bezpośrednio przed podaniem. Należy też zwracać uwagę na kolor, bowiem przyjemny zapach i bogactwo kolorów pobudzają soki trawienne i przygotowują żołądek na przyjęcie pożywienia. Potrawa, w której występuje wszystkie pięć kolorów (żółty, zielony, niebieski, czerwony, czarny), pobudza Czi i wygląda bardzo apetycznie. Pokarmy Ziemi stanowią wyjątek. Można ich używać bez dodatku innych smaków, a mimo to narządy będą odżywione w zrównoważony sposób, bowiem słodki smak działa harmonizująco i rozprowadza Czi po całym ciele.
Kuchnia Pięciu Przemian dzieli też produkty na : gorące, ciepłe, neutralne, nawilżające/odświeżające i zimne. Neutralne produkty spożywcze, zwłaszcza mające słodki lub neutralny smak, takie jak zboża, gotowane warzywa zawierające skrobię, wołowina i warzywa strączkowe oprócz soi budują Czi i działają równoważąco na narządy. Nadmiaru czy niedoboru Czi lub soków możemy się na dłużej pozbyć albo w ogóle uniknąć, jeśli naszym podstawowym pożywieniem stanie się gotowane zboże. Głównym składnikiem każdej potrawy powinny więc być produkty neutralne. Z odświeżających produktów spożywczych (pokarmy soczyste: owoce, warzywa: sałata, kapusta, kiełki) organizm buduje krew i soki. Aby proces ten mógł się odbywać, odpowiedzialne za niego narządy, czyli śledziona i nerki, potrzebują dostatecznej ilości Czi. W przypadku niedoboru krwi lub soków ważna jest więc w pierwszym rzędzie odbudowa Czi poprzez spożywanie neutralnych i ciepłych produktów spożywczych oraz jednocześnie budowa soków za pośrednictwem pokarmów odświeżających. Większość owoców oraz niektóre warzywa, w tym sałaty mają właśnie działanie odświeżające. Wszystko, co zielone w świecie roślin, doskonale nadaje się do budowy krwi. Korzystne jest więc zwiększanie spożycia sałat liściowych oraz ziół wiosną i latem, a ograniczanie jesienią i zimą, preferując tym samym potrawy ogrzewające. Wiele owoców tropikalnych i herbat owocowych o kwaśnym smaku oraz herbat ziołowych, a ponadto pomidory, ogórki, arbuzy, rabarbar, jogurt, algi, woda mineralna i sól – to produkty zimne. Niewielka ich ilość w potrawach zapobiega powstawaniu nadmiernego gorąca, czyli nadmiaru Yang w organizmie. Zwłaszcza latem i w krajach o gorącym klimacie, zimne produkty spożywcze równoważą upał panujący na zewnątrz. Poza tym, ich nadmiar ma podobne skutki jak nadmiar produktów odświeżających z tą różnicą, że ich działanie rozpoczyna się szybciej i wnika głębiej do organizmu. Właśnie latem dochodzi często do osłabienia Czi przewodu pokarmowego i środkowego ogrzewacza wskutek nadmiernego spożycia zimnego pożywienia, lodów i chłodzonych lodem napojów. W efekcie nerki znajdujące się w dolnym ogrzewaczu zmuszone są do udostępniania większej ilości ciepła i Czi. Na dłuższą metę powstaje niedobór Yang w nerkach i wewnętrzny chłód. Produkty ciepłe (drób, por, cebula, czosnek, łagodne przyprawy: majeranek, bazylia, cynamon, imbir, kolendra, orzechy włoskie, kawa i czerwone wino) wspomagają aktywność, neutralne wzmacniają energię i równoważą pracę narządów, a nawilżające sprzyjają budowie krwi i płynów odżywczych ciała, zaś zimne chronią przed gorącem. Gorące produkty spożywcze, takie jak baranina, ostre przyprawy, takie jak np.: pieprz, surowy czosnek, gałka muszkatołowa, chili, herbatka z kopru włoskiego, grzane wino i wysokoprocentowy alkohol, wpływają na organizm rozgrzewająco, wzmacniając Yang. Działanie to wykorzystywane jest w celu zapobiegania niedoborowi Yang, a więc stanowi chłodu. Narządy, które mają dość ciepła, pracują sprawnie, a Czi przepływa. Jeśli dojdzie do utraty ciepła wskutek zimna klimatycznego lub spożywania ochładzających pokarmów, zdolność narządów do funkcjonowania zmniejsza się, a Czi stagnuje. Stąd też gorące produkty żywnościowe stosuje się głównie w chłodnej porze roku, aby ochronić organizm przed chłodem lub zdusić w zarodku rozpoczynające się właśnie przeziębienie.
Jeśli chodzi o charakter energetyczny, najważniejszą sprawą jest to, żeby potrawy składały się w większości z neutralnych produktów spożywczych oraz odświeżających i ciepłych warzyw. Pokarmy zimne i gorące powinny być zawsze używane z rozwagą i w niewielkich ilościach. Neutralne, ciepłe i odświeżające produkty spożywcze tworzą więc zrównoważoną bazę, a gorące i zimne służą jako dodatek. Wiosną i latem używa się więcej produktów odświeżających, a jesienią i zimą – ciepłych. Świeże zioła, sałaty liściowe, kiełki i owoce w niewielkich ilościach powinny urozmaicać jadłospis o każdej porze roku, latem w ilościach większych, a zimą w mniejszych. W naszym klimacie, zgodnie z teorią Pięciu Przemian, niezbędne jest wzmacnianie energii Yang przez stosowanie potraw gotowanych, neutralnych i rozgrzewających.
Chiński profesor, Leung Kok Yuen, wykładający w Paryżu na Uniwersytecie Tradycyjnej Medycyny Chińskiej, przestrzega ścisłej reguły, która mówi, że zdrowe pożywienie powinno mieć następujący skład: 70% zbóż, 15% gotowanych warzyw, 5% produktów surowych, 5% mięsa lub ryb oraz 5% produktów mlecznych i pozostałych.
Zaletą odżywiania według zasady Pięciu Elementów jest to, iż nie wymaga ona egzotycznych dodatków ani pracochłonnych dań. Wystarczy prawidłowe zestawienie składników. Istotną sprawą jest również, aby produkty oraz owoce i warzywa były jak najświeższe oraz dostosowane do pory roku.
W chińskiej nauce o żywieniu nie istnieją sztywne zakazy. Nasze nawyki żywieniowe zmieniają się w miarę pogłębiania się naszej wiedzy. Logika systemu Pięciu Przemian sprawia, że wnikliwiej analizujemy własne przyzwyczajenia żywieniowe i życiowe będące źródłem naszych chorób. Otwiera też przed nami nowe drogi prowadzące do lepszego samopoczucia.
Publikacja za zgodą redakcji portalu urodaizdrowie.pl