Zapraszamy do lektury niezwykle interesującego wywiadu z Dorotą Herok, absolwentką Chrześcijańskiej Szkoły Dramy Pantomimy i Tańca. Studiowała pod kierunkiem amerykańskiej aktorki i tancerki Kathleen Ann Thompson. Uczestniczyła w wielu warsztatach tańca żydowskiego i izraelskiego m.in. w Izraelu. Herok jest choreografką i instruktorem zespołu “Klezmer” działającego przy Cieszyńskim Ośrodku Kultury. W jego programie znajdują się tańce izraelskie, żydowskie i chasydzkie (m.in. tańce Maym, Klezmer, Hora Nikorda, Weselny, Bottle dance, Tsel Midbra, Hava Nagila, Kadosh.) -Często jesteśmy zapraszani do gliwickiej restauracji „Kolonialna”, która cyklicznie organizuje „Wieczory z kulturą żydowską i izraelską”-opowiada Herok.
Co prezentują Państwo podczas „Wieczorów z kulturą żydowską i izraelską”?
Wszystko zależy jaki jest temat przewodni danego wieczoru. Zwykle jest on związany z jakimś świętem żydowskim. Teraz mamy występ związany z Pesach i świętem Szawuot. Mieliśmy także prezentacje związane ze świętem Chanuka czy z okazji święta Sukkot.
Czym dla Żydów jest święto Paschy?
Pascha jest dla żydów jednym z najważniejszych świąt, które otwiera cykl świąt żydowskich. Jest ono związane z wyjściem Izraelitów z ziemi egipskiej. Nocą, gdy Bóg chciał uwolnić Izraelitów z niewoli egipskiej przez Egipt przechodził Anioł Śmierci. By móc się przed nim uchronić Bóg nakazał by zabicie baranka i pomazanie jego krwią nadproża drzwi domów. Taka rodzina miała być chroniona. Pascha znaczy omijać. Wieczorem Żydzi zbierają się na kolację sederową.
Co je się podczas tej kolacji?
Pije się koszerne wino. Każdy z czterech kielichów ma swe nazwy: Uświęcenia, Sądu, Odkupienia i Chwały. Je się nie kwaszony chleb zwany macą, charoset-potrawę z tartych jabłek, suszonych orzechów i wina. Przypomina glinkę zmieszana ze słomą z jakiej Żydzi wyrabiali cegły w Egipcie. Karpas, czyli zielone jarzyny takie jak pietruszka moczone w słonej wodzie co symbolizuje łzy przelane przez Żydów w Egipcie. Bejca to jajo posypane popiołem będące symbolem zbiorowego losu narodu i jego woli przetrwania. Oczywiście na stole pojawia się jagnię. Z biegiem czasu zestaw potraw ewoluował.
Jak rozpoczyna się kolacja sederowa?
Tak jak każdy szabat. Tym, że kobieta zapala świece. Następnie zaczyna się modlitwa nad świecami i umycie rąk. Niegdyś, tak jak jest to napisane w Ewangelii, myto nogi. Z biegiem czasu ten zwyczaj także ewoluował przez wieki i został przekształcony do symbolicznej formy jaką jest umycie rąk. Potem łamie się środkową macę. Jedną część (afikoman) owijana jest w płócienną ściereczkę. Pozostaje ona ukryta do końca kolacji. Ten symbol ciała Jezusa jest naszym barankiem paschalnym. W zasadzie wszystko co jest w tradycji wydarzyło się naprawdę, bo przecież ciało Jezusa zostało owinięte w płótno i schowane do grobu. Na koniec kolacji szuka się schowanego przez Ojca kawałka macy. Poszukiwaniami zazwyczaj zajmują się dzieci. Jak znajdą to Ojciec ma im wypłacić nagrodę. Ma na to 50 dni. Tyle dni jest do święta Szawuot.
Czym jest to święto?
To święto Żniw bądź Nadania Prawa. Pierwotnie te święta były związane z rolnictwem, bo Izrael był niegdyś związany z ziemią. Potem przybrało ono nazwę święta Nadania Prawa na pamiątkę otrzymania przez Mojżesza dwóch kamiennych tablic. Gdy Jezus poszedł do nieba powiedział do swych uczniów: Czekajcie aż przyjdzie obietnica z nieba. Aż się wypełni. Wtedy właśnie został wydany Duch Święty jako Nowe Prawo. Prawo Nowego Przymierza zostało nadane, a więc zostało ono wypełnione.
Jakie tańce tańczą Żydzi?
Wszystko zależy od tego kto, gdzie i z jakiej okazji.
Jaki jest najbardziej taneczny odłam? Chasydzi?
Tak. Chasydzi tańczą oddzielnie. Podobnie jest pod ścina płaczu w Izraelu, która jest podzielona na część męską zajmującą 2/3 jej powierzchni i damską zajmującą 1/3. Podobnie jest u Chasydów. Kobiety i mężczyźni tańczą osobno przedzieleni parawanem.
Do tej samej melodii?
Tak przygrywa im zespół lub bez zespołu śpiewają i tańczą.
Czym różnią się tańce izraelskie od żydowskich?
Te pierwsze powstały po założeniu państwa Izrael. Powstawały już nieco wcześniej w kibucach, gdy Izraelici zaczęli napływać do Ziemi Świętej. Są tańce tańczone razem lub tańce typowo sceniczne z układami choreograficznymi. One są bardziej współczesne. Dominuje w nich inny ruch sceniczny. W tradycyjnych tańcach chasydzkich jest dużo ruchów do góry i tych naśladujących modlitwę. Ruch w tańcach izraelskich jest bardziej zamaszysty, huczny, bardziej pokazujące życie, siłę i witalność młodego państwa izraelskiego. Mimo, że jeżdżę do Izraela co roku mam trudności z odnalezieniem tańców klezmerskich, czyli związanych z muzyką klezmerską. To muzyka ludowa grana na naszych ziemiach gdy jeszcze mieszkali tu Żydzi. Obecnie w Izraelu tańczy się raczej tańce współczesne. Jest jeszcze grupa tańców jemeńskich. Będziemy je prezentować w drugiej części wieczoru. Są one bardziej związane z Żydami pochodzenia sefardyjskiego, czyli z Afryki Północnej, Arabii, Jemenu. Żydzi napływający do Izraela z tamtych okolic przywozili ze sobą swoje bardziej wschodnie i orientalne tańce. Kobiety tańczące te tańce mają charakterystyczne chusty na głowie?
Słyszałam przed chwilą, że jak sławić Boga to poprzez taniec i picie wina. Czy to prawda?
Żydzi piją rzeczywiście dużo wina. W Starym Testamencie rzeczywiście napisane jest, że wino rozwesela serce człowieka. Na pewno cos w tym jest.
Czy współcześnie kobiety także mogą występować w roli businesswoman w negocjacjach z izraelskimi firmami?
Zależy w jakim środowisku się handluje. Chasydzi uczą się w szkołach rabinackich i biznesem się raczej nie zajmują. Współcześni Żydzi nie chodzą też w czarnych płaszczach i kapeluszach.
Ale noszą jarmułki?
Wszystko zależy od stopnia religijności. Ortodoksyjni Żydzi chodzą w kapeluszach, a Żydówki są pozakrywane do kostek.
Noszą peruki?
Tak, zamężne Żydówki.
A biżuteria?
Skromna. Strój nie może być pociągający dla mężczyzny. Makijaż rzadko się spotyka. Tak jak mówiłam wcześniej wszystko zależy od stopnia religijności. Współcześni Żydzi noszą nie kapelusze, a jarmułkę. Często zakładają ją dopiero w samolocie wracając do Ziemi Świętej. Oni mieszkają dzielnicami. Ortodoksyjni Żydzi mieszkają na przykład w measzen anszarin. Jak tam się wchodzi to trzeba przestrzegać praw. Na murach widnieją tam napisy, że kobiety i mężczyźni winni być przyzwoicie ubrani, czyli żadnych krótkich spodenek, odkrytych ramion i odsłoniętych części ciała. Jeżeli zauważą coś według nich niestosownego potrafią oblać wodą czy opluć. Takich jest 10-20 % w Izraelu. W środowiskach nieortodoksyjnych panują dość powiedziałabym europejskie zwyczaje.
Jakie gafy często popełniają przyjezdni?
Na przykład siadają obok Chasydów w autobusie. Pamiętam jak kiedyś wracaliśmy z mężem z lotniska. Wszedł Chasyd, starszy pan i nie usiadł koło mnie. Poprosił mojego męża żeby się przesiadł i usiadł koło niego. Nie mógł usiąść koło kobiety, bo nie wiedział czy jestem czysta czy nieczysta. Chasydzi nie siadają nawet na miejscu zwolnionym przez kobietę.
Czy są środki komunikacji osobno dla mężczyzn, osobno dla kobiet?
Oni walczą o to żeby tak było. To kwestia sporna czy tak powinno być czy nie.
Co jest charakterystyczne w wyglądzie typowego Żyda?
Brody, pejsy, kapelusze, tałesy-szale modlitewne, płaszcze.
Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiała Maya M. Kowalczyk
Zdjęcia: Restauracja “Kolonialna”, Gliwice (front page), Stara Synagoga na Kazimierzu, Kraków, Synagoda na Wysokiej-ostatnie (autorka: Maya M. Kowalczyk)
Czytaj także: